مریم میرزاخانی نابغه ریاضی ایرانی (۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ – ۲۴ تیر ۱۳۹۶)
مریم میرزاخانی تنها یک ریاضیدان نبود — او یک پیشگام، یک راهگشا و یک نماد درخشش بود که میراثش همچنان در سراسر جهان و در دل نسلها الهامبخش است.
مریم میرزاخانی در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ (۱۲ مه ۱۹۷۷) در تهران، ایران به دنیا آمد. او از کودکی علاقهمند به داستانگویی بود و ذکاوتی فوقالعاده داشت که بعدها جهان ریاضیات را متحول کرد. سفر او از یک کودک کنجکاو به یک دانشمند جهانی شناختهشده، داستانی است از پایداری، نبوغ و کنجکاوی بیپایان.
او در دوران تحصیل خود در دبیرستان فرزانگان با کسب مدال طلا در المپیاد ریاضی بینالمللی در سالهای ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ — که در سال دوم با امتیاز کامل انجام شد — به سرعت خود را به عنوان یک استعداد برجسته معرفی کرد. این دستاوردها تنها پیشدرآمدی از نبوغ او بود که به زودی جهان را شگفتزده خواهد کرد.
مریم پس از کسب مدرک کارشناسی خود از دانشگاه صنعتی شریف، به ایالات متحده رفت و برای دکترای خود در دانشگاه هاروارد ادامه تحصیل داد. او تحت نظر برنده مدال فیلدز کورتس تی. مکمولن تحصیل کرد و پایاننامهاش پایهگذار تحولات بزرگی در هندسه، توپولوژی و سیستمهای دینامیکی شد.

او مسیر حرفهای خود را از عضویت تحقیقاتی در موسسه ریاضیات کلی آغاز کرد و سپس به دانشگاه پرینستون پیوست و در نهایت در سال ۱۳۸۸ در دانشگاه استنفورد به استاد تمام تبدیل شد. تحقیقات او بر روی ساختارهای پیچیده و انتزاعی ریاضی متمرکز بود — بهویژه سطوح ریمان، فضاهای مدولی و نظریه تیشمولر — اما او این مفاهیم را به طرز شگفتانگیزی به هم پیوند زد و در قالبی جدید معرفی کرد که به آن «قضیه عصای جادویی» گفته میشود.
در سال ۱۳۹۳، مریم میرزاخانی به آنچه که هیچزنی و هیچ ایرانی پیش از او به آن نرسیده بود، دست یافت: او مدال فیلدز، معتبرترین جایزه در ریاضیات، را که به نوعی معادل نوبل در این رشته است، از آن خود کرد. این جایزه در کنگره بینالمللی ریاضیات در سئول به او اهدا شد و به دلیل «مشارکتهای برجستهاش در دینامیک و هندسه سطوح ریمان و فضاهای مدولی» مورد تقدیر قرار گرفت.

افتخارات مریم میرزاخانی تنها محدود به محافل علمی نمیشود. پس از درگذشت زودهنگام او بر اثر سرطان در سن ۴۰ سالگی در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۷، سیلابی از تجلیلها به راه افتاد تا نام او را برای نسلهای آینده حفظ کند و الهامبخش باشد:
- ۱۲ مه، روز تولد مریم، به عنوان “روز جهانی زنان در ریاضیات” از سوی اتحادیه ریاضیات بینالمللی اعلام شد.
- جایزه مریم میرزاخانی برای مرزهای جدید به منظور تقدیر از ریاضیدانان زن در ابتدای دوران حرفهایشان تأسیس شد.
- در ۲۰۲۰، در روز جهانی زنان، به پیشنهاد دانشجویان دانشگاه فنی برلین، یکی از خیابانهای برلین به نام مریم میرزاخانی نامگذاری شد.
- کتابخانه اصلی مدرسه ریاضیات دانشگاه شریف به نام او مزین شد.
زندگی مریم میرزاخانی، اگرچه کوتاه بود، اما چهره ریاضیات را دگرگون کرد. او تنها مسائل ریاضی را حل نکرد، بلکه چگونه میتوان به بینهایت نگاه کرد را بازتعریف کرد و اثبات کرد که نبوغ هیچ محدودیتی نمیشناسد، نه در جنسیت، نه در مرزها و نه در افقها.