۱۲ ژوئن روز جهانی مبارزه با کار کودکان برای افزایش آگاهی و فعالیت در زمینه جلوگیری از کار کودکان از سوی سازمان بین المللی کار پیشنهاد شده است. هدف سازمان بین المللی کار تقویت جنبش جهانی بر ضد کار کودکان است.
با یادآوری این روز جهانی به صورت اجمالی به وضعیت کار کودکان در ایران می پردازیم.
آمار کودکان کار ایران رقمی بین ۳ تا ۷ میلیون است. اغلب کودکان کار هیچ گونه ثبت هویتی ندارند و این آمار حداقلی است که از سوی منابع رژیم اعلام شده است. (سایت حکومتی شهرآرانیوز – ۲۳ خرداد ۱۳۹۹) به دلیل عدم شفافیت رژیم در ارائه آمار، رقم دقیقی از آسیب های اجتماعی از جمله آمار کودکان کار وجود ندارد. کمااینکه از سال ۱۳۹۶ تاکنون همین آمار ۳ تا ۷ میلیون به صورت غیررسمی در برخی منابع ذکر می شود. در صورتی که گسترش فقر و کار کودکان طی چند سال اخیر سرسام آور بوده است.
جمعیت کودکان کار تنها در شهر تهران حدود ۲۰هزار نفر تخمین زده می شود. (خبرگزاری حکومتی بازار نیوز – ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۱)
از دهه ۹۰ رشد اقتصادی در ایران به صفر رسیده است. در چنین جامعه ای خانواده ها در تأمین معاش اعضای خانواده با مشکل رو به رو هستند و کودکان این خانواده ها مجبور می شوند تبدیل به کودکان کار شوند. کودکی که تجربه، آگاهی و مهارت ندارد کارهایی مثل زباله گردی، پاک کردن شیشه ماشین، اسپند دود کردن و … و یا کارهای سخت تری مثل کار در مزارع و کوره پزخانه ها را به ناچار انتخاب می کند. (روزنامه حکومتی اعتماد – ۱۸ فروردین ۱۴۰۱)
۱۲ ساعت کار بی وقفه برای دختران کار
آمارهای غیررسمی در مورد رقم ۳ تا ۷ میلیون کودک کار در ایران شامل بسیاری از کودکان شاغل در کارگاه های کوچک، مشاغل خانگی و کارگاه های ساختمانی نمی شود.
برای مثال دختران نوجوان در کارگاه های خیاطی کوچکی در برخی محله های تهران مانند کوچه مروی وضعیت بسیار بدی دارند. آنها در محیط بسیار کوچک از صبح تا شب پشت چرخ خیاطی نشسته اند. ساعت کار گاهی تا ۱۲ ساعت در روز و دستمزد بسیار ناچیز است. این محیط ها معمولاً یا زیر همکف هستند یا در طبقات بالای ساختمان های بسیار قدیمی در اتاق های کوچک و تنگ. در نتیجه این دختران همواره در معرض آزار و اذیت صاحب کار قرار دارند. (سایت آسو – ۲۳ خرداد ۱۳۹۹)
دختربچه های کار بیشتر مورد آزار و اذیت قرار می گیرند
آزار و اذیت جنسی، جزئی جدایی ناپذیر از زندگی کودکان کار است. آمار و ارقامی در این زمینه وجود ندارد ولی شواهد حاکی است که درصد بسیار بالایی از کودکان کار دچار آزار و اذیت جنسی می شوند. اما این آمار حتی کم آن نیز زیاد است. (روزنامه حکومتی اعتماد – ۱۸ فروردین ۱۴۰۱)
الهه قربانی، کارشناس ارشد مطالعات زنان و جامعه شناس در یک پژوهش میدانی شرایط زندگی دختران کار در تهران را بررسی کرد. وی با حدود ۵۰نفر از دختران کار با میانگین سنی ۶ تا ۱۶ سال مصاحبه کرد. عواملی از جمله فقر و ناتوانی خانواده در تأمین معاش، از هم گسیختگی خانوادگی و داشتن والدین بدسرپرست یا بی سرپرست از جمله عوامل کار دختران است.
بسیاری از این دختران کار از شمال ایران به تهران مهاجرت کردند و تعداد زیادی هم بلوچ بودند. این دختران به اندازه یک فرد بزرگسال تا پاسی از شب کار می کنند. همه آنها برای اولین بار خیلی به سختی با این موضوع کنار آمدند. خیلی از این دختران برای اینکه مورد آزار و اذیت قرار نگیرند موهایشان را کوتاه می کنند و تا جایی که می توانند لباس پسرانه می پوشند.
یکی از این دختران گفت: «تا زمانی که می خواستم بروم سرکار، دستهایم را گذاشته بودم روی صورتم و تمام مدتی که در خیابان بودم، دستهایم را طوری گرفته بودم که کسی صورتم را نبیند، چون خیلی خجالت می کشیدم.» (سایت حکومتی دیدار نیوز – ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۰)
چهار تا پنج درصد از کودکان کار به ایدز مبتلا هستند. مینو محرز، رئیس مرکز تحقیقات ایدز پیشتر در این رابطه گفته بود که نرخ ابتلای کودکان کار به اچ آی وی با نرخ ابتلای کارگران جنسی برابر است. ۱۰درصد از کودکانی که مورد سوء استفاده جنسی قرار می گیرند اولین بار در سن هفت سالگی با این موضوع مواجه شده اند. (سایت آسو – ۲۳ خرداد ۱۳۹۹)
در سال ۹۶ رضا قدیمی مدیر عامل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران گفته بود که ۹۰درصد کودکان کار مورد آزار و اذیت جنسی قرار می گیرند که اغلب آنها دختربچه ها هستند.
علیرضا شفیعی یزدی یک روانشناس حکومتی در مورد آسیب های وارده از آزار و اذیت جنسی به کودکان کار گفت: «موضوع کودکان کار ارتباط مستقیمی با بحث آسیب های اجتماعی دارد. میزان آسیب های اجتماعی طی ۵ سال گذشته در ایران افزایش پیدا کرده و به همان میزان تعداد کودکان و آسیب های ناشی از حضور و وجود این کودکان کار نیز افزایش پیدا می کند. همچنین جرایم بیشتر می شود چون علت اصلی تمام جرایم مشکلات اقتصادی است.» (روزنامه حکومتی اعتماد – ۱۸ فروردین ۱۴۰۱)
عکس زیر مربوط به خواهر و برادری است که روزها در خیابان کار می کنند و شبها در پارک می خوابند. برادر بزرگتر این دختربچه برای اینکه امنیت خواهرش را حفظ کند شبها پایش را با یک طناب به پای خودش می بندد که وقتی خوابش می برد از او محافظت کند.
سوء استفاده مافیای زباله از کار کودکان
یکی از اصلی ترین سوء استفاده هایی که رژیم از کار کودکان می کند در زمینه زباله گردی است. زباله گردی امری است که اکنون در جامعه ایران با حضور کودکان و زنان خانوادگی شده و بسیاری از زباله گردها کودکان هستند. عمده این کودکان زباله گرد در چرخه باندهای مافیایی رژیم استثمار می شوند.
تعداد کودکان زباله گرد در سال ۱۴۰۰ در پایتخت ۵۰۰۰ نفر اعلام شده بود. مقایسه این آمار با یک سال قبل که تعداد این کودکان ۴۰۰۰ نفر بود نشان می دهد که طی یک سال ۱۰۰۰ نفر به آمار کودکان زباله گرد افزوده شده است.
حاصل دسترنج کودکان زباله گرد روزانه ۲هزار میلیارد تومان است. تنها شهرداری تهران ۲۰۰میلیارد تومان از آن سود می برد. (خبرگزاری حکومتی ایلنا – ۲۲ شهریور ۱۳۹۹)
تخمین زده می شود که ۳هزار زباله گرد در اهواز وجود دارد. خبرگزاری ایسنا با درج گزارشی در مورد زباله گردی در اهواز نوشت که «زباله گردی در اهواز مافیایی شده است. سن بسیاری از زباله گردها کمتر از سن قانونی است و برخی کمتر از ۱۵ سال دارند.» (خبرگزاری حکومتی ایسنا – ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۱)
طی سال ۱۴۰۰ در استان فارس تعداد ۸۵۵ کودک کار و خیابان شناسایی شده است. معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی استان فارس در این مورد گفت که بیشتر آنها بین سنین ۶ تا ۱۷ سال هستند. دختران کار ۱۶درصد این آمار را تشکیل می دهند. (خبرگزاری حکومتی تسنیم – ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۱)
کودکان گل فروش
علاوه بر زباله گردی، کودکان کار به انواع و اقسام کارهای دیگر هم مشغول هستند. وجود دختربچه های فال فروش، گل فروش، آدامس و دستمال کاغذی فروش و … نیز در سر چهارراه ها به طور خاص در تهران روزانه به یک امر عادی تبدیل شده است.
رژیم برای این معضل اجتماعی هیچ اقدامی نمی کند و تنها در مقاطعی به جمع آوری این کودکان از خیابان و آزار و اذیت آنها دست می زند. این دختربچه ها روزانه مورد سوء استفاده و آزارهای جنسی مأموران شهرداری قرار می گیرند.
یکی دیگر از شیوه های استثمار کودکان کار تشکیل مافیای گل فروشان است. مافیای گل فروشان از کار کودکان سوء استفاده می کنند و روزانه مبلغ ۳۰ تا ۵۰هزار تومان به آنها می دهند و این در حالی است که درآمد هر گل فروشی برای هر فرد بین یک و نیم تا دو میلیون تومان محاسبه شده است. (خبرگزاری حکومتی تسنیم – ۲۹ فروردین ۱۴۰۱)
با احتساب درآمد هر کودک کار از گل فروشی که حداقل یک میلیون و ۲۰۰هزار تومان در ماه است، مافیای گل فروشان ۴۵ تا ۶۰میلیون تومان درآمد ماهانه دارند. (خبرگزاری حکومتی بازار نیوز- ۳۱ فروردین ۱۴۰۱)
خودکشی یک دختر کار
روز پنجشنبه ۲۹ اردیبهشت ماه ۱۴۰۱، نجمه دختر کار ۱۵ ساله در اصفهان از طریق حلق آویز کردن خود دست به خودکشی زد و جان باخت. نجمه زمانی ۶ساله بود که دستفروشی در خیابان را آغاز کرده بود.
نوید مسائلی، مدیرعامل مؤسسه غیردولتی طلوع مهر و دوستی، ویژه حمایت از کودکان کار ضمن اعلام این خبر گفت: «نجمه را وقتی حدود ۶، ۷ سال داشت در خیابان جلفای اصفهان شناسایی کردیم. آن زمان نجمه گل می‌فروخت و دست فروشی می‌کرد. گاهی هم همراه پدرش ساز می زد. آنها ۸ فرزند هستند و وضعیت مالی خیلی خوبی ندارند، هنوز هم خواهر و برادرهایش کار می‌کنند.»
