مرگ زندانی اعدام فراقضایی نیز محسوب می شود، که یک جرم بین المللی است
عفو بین الملل با انتشار گزارشی به تاریخ ۲۳ فروردین ۱۴۰۱، مقامات رژیم ایران را متهم به ارتکاب نقض تکاندهنده حقوق بشر در ایران کرد. گزارش عفو بین الملل تحت عنوان «در اتاق انتظار مرگ: مرگ های در پی محرومیت از مراقبت های پزشکی در زندان های ایران» جزئیات مرگ ۹۲ مرد و چهار زن را در ۱۸ استان و ۳۰ زندان در سراسر ایران از ژانویه ۲۰۱۰ تا کنون را بررسی کرده است.
گزارش عفو بین الملل بر اساس اسناد گردآوری شده توسط این سازمان بین المللی، از مجموعه ای از نمونه های گویا، یافته های طولانی مدت در مورد ممانعت عامدانه از دسترسی به مراقبت های پزشکی کافی در زندان های ایران و بررسی مفصل گزارش های گروه ها و سازمانهای مستقل حقوق بشری است.
در این گزارش آمده است، مقامات رژیم ایران با ممانعت عامدانه از دسترسی زندانیان بیمار به مراقبت های پزشکی حیاتی و امتناع از انجام تحقیقات درباره مرگ های ناشی از اعمال غیرقانونی و برقراری عدالت و پاسخگویی، در حال ارتکاب نقض تکان دهنده حق حیات هستند.
دیانا الطحاوی، معاون دفتر خاورمیانه و شمال آفریقای عفو بین الملل گفت: «بی اعتنایی وحشتناک مقامات ایران به جان انسان ها عملاً زندان های ایران را به اتاق انتظار مرگ برای زندانیان بیمار تبدیل کرده است و موجب شده است که بیماری های به طور معمول قابل درمان به طور اسف باری به مرگ ختم شوند.»
وی افزود: «مرگ های رخ داده در زندان که نتیجه محرومیت عمدی از مراقبت های پزشکی اند، سلب خودسرانه حق حیات محسوب می شوند، که در قوانین بین المللی یکی از موارد نقض شدید حقوق بشر است. به علاوه چنانچه افراد مسئول، قصد کشتن زندانی را داشته اند و یا با درجه قابل توجهی از اطمینان می دانسته اند که مرگ پیامد بدیهی اعمال غیرقانونی آنها خواهد بود و با این وجود به رفتار خود ادامه داده اند، مرگ زندانی، اعدام فراقضایی نیز محسوب می شود، که یک جرم بین المللی است.»

در گزارش عفو بین الملل همچنین آمده است که ۹۶ پرونده بررسی شده جامع نبوده و دربرگیرنده تمام نمونه های مرگ بر اثر محرومیت از مراقبت های پزشکی در زندان ها نیستند زیرا آمار واقعی چنین مرگ هایی احتمالاً بسیار بیشتر از اینهاست. موارد نقض حقوق بشر در ایران اغلب به دلیل ترس موجه از انتقام جویی و سرکوب بی امان جامعه مدنی و رسانه های مستقل از سوی مقامات رژیم، گزارش نمی شوند.
فهرست تهیه شده همچنین مرگ هایی را که بر اساس گزارش های قابل اتکاء ناشی از شکنجه یا سایر بدرفتاری ها یا استفاده مقامات از سلاح گرم بوده اند، شامل نمی شود. عفو بین الملل گزارش جداگانه ای در این رابطه در سپتامبر ۲۰۲۱ منتشر کرد.

بی توجهی مرگبار به زندانیان بیمار
گزارش عفو بین الملل پیامدهای کشنده ناشی از رویه رایج ممانعت از اعزام یا تأخیر در انتقال اورژانسی زندانیان دارای شرایط حاد به بیمارستان از سوی مقامات زندان را مستند کرده است.
این سازمان همچنین ثبت کرده است که چگونه مقامات زندان، زندانیان را در طول دوران حبس خود از دسترسی به مراقبت های پزشکی مکفی، از جمله آزمایش های تشخیصی، معاینات منظم و مراقبت های پس از عمل، محروم می کنند، محرومیتی که موجب وخامت عوارض بیماری های از پیش موجود زندانیان و تحمیل درد و رنج بیشتر بر آنها شده و در نهایت به مرگ های نابهنگام منتهی شده است.
زندانیان سیاسی زن که از درمان محرومند
از جمله زندانیان سیاسی زن که هم اکنون از محرومیت از درمان رنج می برند می توان از زندانی سیاسی کرد زینب جلالیان نام برد که در زندان از بیماری های متعدد از جمله آسم، ناخنک چشم، برفک دهان و ناراحتی های گوارشی رنج می برد. وزارت اطلاعات شرط رسیدگی های پزشکی به زینب را ابراز پشیمانی و همکاری با وزارت اطلاعات و انجام مصاحبه تلویزیونی قرار داده است. او از سال ۸۶ بدون یک روز مرخصی حتی برای درمان در اسارت به سر می برد.
در زندان مرکزی ارومیه در فروردین ۱۳۹۹ نیز فاطمه علیزاده ۵۳ ساله اهل کرمانشاه یک روز قبل از اینکه جان خود را از دست دهد، حال بسیار وخیمی داشته و به رغم مطلع کردن کادر درمانی هیچ کدام از آنها برای نجات وی اقدامی نکردند. فاطمه علیزاده در زندان به کرونا مبتلا شده بود.