کاستوربا گاندی (۱۱ آوریل ۱۸۶۹ – ۲۲ فوریه ۱۹۴۴)
در صفحات مبارزات استقلال هند، نامی که اغلب در سایه مهاتما گاندی قرار می‌گیرد، کاستوربا گاندی است. اما او فقط یک نظاره‌گر تاریخ نبود؛ بلکه فعال پرشوری، صدایی برای بی‌صداها و مدافعی خستگی‌ناپذیر برای حقوق زنان بود که جایگاه خود را در مبارزه با استعمار بریتانیا تثبیت کرد.
آغاز یک انقلابی
کاستوربا گوکولداس کاپادیا در ۱۱ آوریل ۱۸۶۹ به دنیا آمد و از طریق ازدواج با موهانداس کارامچاند گاندی، به عرصه سیاست و مبارزه کشیده شد. پیوند آن‌ها فراتر از یک ازدواج معمولی بود و نقشی عمیق در جنبش استقلال هند ایفا کرد. امروزه، هند سالروز تولد او را به عنوان «روز ملی ایمنی مادران» گرامی می‌دارد؛ ادای احترامی شایسته به زنی که زندگی خود را وقف پیشرفت و بهبود شرایط دیگران کرد.
آفریقای جنوبی: نخستین میدان نبرد
فعالیتهای اجتماعی و سیاسی کاستوربا در آفریقای جنوبی ریشه گرفت، جایی که او و همسرش با بی‌عدالتی‌های نژادی علیه مهاجران هندی مقابله کردند. در سال ۱۹۰۴، آن‌ها با تأسیس سکونت‌گاه فونیکس در نزدیکی دوربان، پایه‌های فلسفه خودکفایی و مقاومت را بنا نهادند. در سال ۱۹۱۳، او در اعتراض به قوانین تبعیض‌آمیز شرکت کرد، دستگیر شد و به کار اجباری محکوم شد. اما حتی در زندان نیز تسلیم نشد؛ او زنان زندانی را به دعا خواندن تشویق کرد و به آن‌ها سوادآموزی آموخت.
نیرویی تسلیم‌ناپذیر در مبارزات استقلال هند
پس از بازگشت به هند، کاستوربا به مبارزات بی‌وقفه خود ادامه داد. در سال ۱۹۱۷، او در کنار کشاورزان نیل در چمپارَن، بیهار، فعالیت کرد و زنان را با اصول بهداشت، سلامت و سواد آشنا ساخت. با وجود بیماری، در سال ۱۹۲۲ در جنبش ساتیاگراها در بورساد، گجرات شرکت کرد. اگرچه در راهپیمایی معروف نمک در سال ۱۹۳۰ حضور نداشت، اما در بسیاری از جنبش‌های نافرمانی مدنی نقش مهمی ایفا کرد و بارها به زندان افتاد.
بار دیگر در سال ۱۹۳۹، زمانی که زنان شهر راجکوت از او درخواست کردند که برای حقوقشان مبارزه کند، او در اعتراضات علیه حکومت بریتانیا شرکت کرد. او دستگیر شد و یک ماه در سلول انفرادی حبس بود، اما عزمش سست نشد. حتی با وخامت وضعیت جسمانی، روحیه‌اش همچنان استوار ماند.
مبارزه تا واپسین لحظات
در سال ۱۹۴۲، کاستوربا بار دیگر در جریان جنبش «ترک هند» دستگیر شد و در قصر آقاخان در پونا، همراه با همسرش زندانی شد. سال‌ها مقاومت و فداکاری سلامت او را تحلیل برد، و سرانجام در ۲۲ فوریه ۱۹۴۴، در همان زندان چشم از جهان فرو بست—شهیدی در راه آرمانی که با تمام وجود برای آن جنگیده بود.
میراث او همچنان در قالب «صندوق یادبود ملی کاستوربا گاندی» زنده است؛ بنیادی که به درخواست مهاتما گاندی تأسیس شد تا از زنان و کودکان روستایی هند حمایت کند. اگرچه تاریخ اغلب او را در سایه مهاتما می‌بیند، اما کاستوربا گاندی خود یک انقلابی واقعی بود—زنی با اراده‌ای شکست‌ناپذیر که در شکل‌گیری سرنوشت یک ملت نقشی بی‌بدیل ایفا کرد.
