محترم اسکندری، پیشگامی بی‌باک و برجسته در جنبش زنان ایران در اوایل قرن بیستم بود که میراث او همچنان الهام‌بخش نسل‌های متعددی از زنان ایرانی است.
او در سال ۱۲۷۴ شمسی (۱۸۹۵ میلادی) در شاخه‌ای مترقی از خاندان قاجار چشم به جهان گشود و در تهران، زیر نظر پدری که مروج آموزش مدرن و آرمان‌های مشروطه بود، پرورش یافت. با وجود تحمل آسیب شدید ستون فقرات در کودکی، با اراده‌ای استثنایی به تحصیل ادامه داد و در ادبیات فارسی و فرانسه تسلط یافت و بعدها به معلمی و مدیریت مدرسه پرداخت.
با کمرنگ شدن وعده‌های انقلاب مشروطه، محترم اسکندری از نبود پیشرفت ملموس برای زنان دلسرد شد. در پاسخ به این وضعیت، در سال ۱۳۰۱ خورشیدی (۱۹۲۲ میلادی) به همراه گروهی، انجمن نسوان وطنخواه را تأسیس کرد؛ یکی از نخستین سازمانهای ایرانی که به آموزش زنان، حقوق مدنی و خوداتکایی ملی اختصاص داشت. تحت رهبری او، این انجمن کلاس‌های سوادآموزی بزرگسالان برگزار کرد، استقلال اقتصادی زنان را از طریق ترویج کالاهای داخلی تشویق نمود و نشریه‌ای جسورانه منتشر کرد که به موضوعات تابو مانند ازدواج کودکان، نابرابری و استقلال زنان می‌پرداخت.
اما شاخص‌ترین لحظه فعالیت او واکنشی بود به انتشار جزوه‌ای زن‌ستیزانه به نام «مکر زنان». این جزوه تحریک‌آمیز که به استهزاء هوش و استقلال زنان می‌پرداخت، به‌طور گسترده در خیابان‌های تهران توسط پسران جوان که نام آن را فریاد می‌زدند توزیع می‌شد. محترم اسکندری و همراهانش از انجمن نسوان وطنخواه، تظاهراتی درخور توجه ترتیب دادند. در روز مقرر و در ساعت ۱۰ صبح، او و هفت زن دیگر در میدان سپه گرد هم آمدند. هر یک چند نسخه از آن جزوه را خریدند و در میانه میدان – که زمانی محل اعدام مشروطه‌خواهان بود – با کبریت‌های همراهشان آن‌ها را به آتش کشیدند.
این حرکت شجاعانه نقطه عطفی در تاریخ مبارزات زنان بود. محترم اسکندری به‌زودی دستگیر شد و نخستین زن زندانی سیاسی در تاریخ معاصر ایران لقب گرفت. اما این بازداشت نه تنها او را ساکت نکرد، بلکه صدای اعتراض او را بلندتر ساخت.
حتی در زمان بستری شدن به دلیل عوارض ناشی از بیماری ستون فقرات، محترم اسکندری همچنان رهبری استوار خود را حفظ کرد. او از بستر بیماری مقالاتی را دیکته می‌کرد، طرح‌های سازمانی می‌نوشت و به دیگر زنان مشورت می‌داد. او در سال ۱۳۰۳ خورشیدی (۱۹۲۴ میلادی) در ۲۹ سالگی درگذشت، اما زندگی کوتاهش تأثیری ماندگار بر مسیر حقوق زنان ایران گذاشت. پس از مرگ او، رهبری انجمن به دست دیگران سپرده شد و در سال ۱۳۱۱ خورشیدی (۱۹۳۲ میلادی) کنگره تاریخی زنان مشرق زمین را برگزار کرد.
امروز محترم اسکندری نه تنها به‌عنوان یک روشنفکر و آموزگار، بلکه به‌عنوان نماد شجاعت، اعتراض و دیدگاه بلندمدت شناخته می‌شود؛ زنی ایرانی که همه چیز را به‌خطر انداخت تا جنبشی را روشن کند.
