پشت پرده ادعاهای پیشرفت، بحرانی از فرسودگی، تبعیض جنسیتی و مهاجرت گسترده در نظام سلامت نهفته است
ادعای کاهش مهاجرت پرستاران از سوی دولت در میانه یک بحران
به گزارش رسانه های حکومتی، محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت رژیم در نشست هیأت دولت روز چهارشنبه ۷ خرداد مدعی «کاهش چشمگیر مهاجرت پرستاران و پزشکان و متخصصان در ۶ ماهه دوم سال ۱۴۰۳ نسبت به مدت مشابه سال ۱۴۰۲» گردید. (فرارو – ۷ خرداد ۱۴۰۴)
روز بعد، عباس عبادی، معاون پرستاری وزارت بهداشت این دستاورد را «حاصل امیدآفرینی و سیاست‌های حمایتی» خواند. (باشگاه خبرنگاران جوان – ۸ خرداد)
عبادی ادعا کرد که «بر اساس آمار سازمان نظام پرستاری، تعداد پرستاران متقاضی مهاجرت برای دریافت گواهی در سال ۱۴۰۲ حدود ۲ هزار نفر بود. در حالی که این آمار در سال ۱۴۰۳ به کمتر از ۱۳۰۰ نفر کاهش یافته است.» به گفته وی، «این کاهش چشمگیر به‌ویژه در نیمه دوم سال ۱۴۰۳ کاملاً محسوس بوده و آمارها نشان می‌دهد که روند صعودی مهاجرت در ماه‌های پایانی سال گذشته تقریباً متوقف شده است.»
این ادعاهای مضحک واکنش های گسترده ای مبنی بر «باورناپذیری کاهش مهاجرت پرستاران» را به دنبال داشت که رسانه ها از قول مقامات و کارشناسان رژیم مطرح کردند.
چرا آمار توقف مهاجرت پرستاران باورپذیر نیست؟
محمد شریفی مقدم، دبیرکل خانه پرستار، در این باره گفت: «مجموعه وزارت بهداشت و سازمان نظام پرستاری، به صورت هماهنگ، بیشتر برای فرافکنی و دور کردن اذهان عمومی از مشکلات پرستاری، می‌آیند و آمارهایی از توقف مهاجرت پرستاران ایرانی ارائه می‌دهند و می‌خواهند بگویند که وضعیت پرستارهای ایرانی خوب شده و مشکلاتشان حل شده است که دیگر مهاجرت نمی‌کنند؛ در صورتی که اینطور نیست.» (خبرآنلاین – ۱۶ خرداد ۱۴۰۴)
زمانی که ما اعلام کردیم حداقل ۳ هزار پرستار ایرانی از کشور مهاجرت کردند، همه مسئولان مربوطه در این حوزه اعتراض کردند که این آمار را از کجا آورده‌اید و البته که ما منابع مختلفی داشتیم و بر اساس آن منابع از مهاجرت پرستاران ایرانی می‌گفتیم.»
دبیرکل خانه پرستار خاطرنشان می‌کند: «در مجموع چون خروج پرستاران از یک کانال و از یک تونل نیست آمار رسمی مهاجرت آنها را حقیقتا هیچکس نمیتواند دقیق بگوید که الان بخواهند بگویند این آمار ۳۵ درصد کاهش داشته است و سوال ما از مسئولان وزارت بهداشت و نظام پرستاری این است که چگونه این عدد را اعلام می‌کنند.»
سید محمد علوی، یک کارشناس حوزه سلامت می‌گوید: «ارزیابی علمی مهاجرت کادر درمان، به‌ویژه پرستاران صرفاً با اتکا به تعداد گواهی‌های صادرشده توسط سازمان نظام پرستاری، منطبق با روش‌شناسی پژوهش‌های مهاجرتی نیست و می‌تواند منجر به برداشت‌های غیرواقعی از یک مسئله پیچیده و چندوجهی شود.» (همشهری آنلاین – ۱۰ خرداد ۱۴۰۴)
علوی افزود: «بر اساس داده‌های ثبت‌شده در کشورهای مقصد، روند مهاجرت پرستاران ایرانی در فاصله سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۳ نه تنها کاهش نداشته، بلکه طبق برآوردهای بین‌المللی، نرخ مهاجرت نیروهای سلامت ایران در مقایسه با متوسط کشورهای منطقه، رشد بالاتری را تجربه کرده است.»
واقعیت وضعیت پرستاران در ایران چیست؟
در سایه بحران‌های عمیق ساختاری و بی‌توجهی‌های مزمن به مطالبات صنفی، پرستاران ایران با شرایطی مواجه هستند که آنان را ناگزیر به ترک میهن یا کناره‌گیری از حرفه‌ای می‌کند که روزگاری به‌خاطر آن جان بر کف گذاشتند.
بیش از ۸۰ درصد نیروی پرستاری کشور را زنان تشکیل می‌دهند. آنها علاوه بر فشارهای شغلی طاقت‌فرسا، با تبعیض‌های جنسیتی نیز دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این زنان نه‌تنها مسئول سلامت بیماران در شیفت‌های فرسایشی هستند، بلکه در خانه نیز نقش پررنگ مراقبتی دارند.
کارانه‌های معوق، قراردادهای ۸۹ روزه، حقوقی که اغلب از ۱۰ تا ۱۵ میلیون تومان تجاوز نمی‌کند، و نبود امنیت شغلی باعث شده بسیاری از این زنان پرستار، علی‌رغم تعهد حرفه‌ای، عطای کار در ایران را به لقای آن ببخشند. این در حالی است که در کشورهای مقصد، همان پرستاران با شرایط بهتر کاری و دریافتی چند برابری، به رسمیت شناخته می‌شوند.
برآوردها نشان می‌دهد، در حال حاضر نزدیک ۵۰ تا ۶۰هزار پرستار در سراسر ایران خانه‌نشین یا ترک‌کار شده‌اند، یا امکان مهاجرت نیافته‌اند یا تمایلی به بازگشت به عرصه درمان ندارند.
سالانه چیزی حدود ۱۸۰۰ تا ۲۰۰۰پرستار هم مسیر ترک شغل را در پیش می‌گیرند که نشان‌دهنده آن است که حتی حفظ نیروی انسانی موجود هم به معضلی سهمگین بدل شده است.
فروپاشی نظام سلامتی
در ماه‌های اخیر، گزارش‌های متعددی از وخامت شرایط مراقبت‌های پرستاری در مراکز درمانی دولتی به گوش می‌رسد؛ مشکلی که دیگر نمی‌توان آن را صرفاً «کمبود نیرو» نامید، بلکه بنا بر اظهارات مسئولان، اکنون به یک بحران تمام‌عیار تبدیل شده است. (خبرآنلاین – ۱۶ خرداد ۱۴۰۴)
فاطمه خدابخشی، رئیس هیئت مدیره نظام پرستاری ایذه، می گوید: «در ایذه برای هر ۱۰ تا ۱۵ بیمار تنها یک پرستار در هر شیفت داریم. در برخی شیفت‌ها، حتی با وجود ۲۵ تا ۳۰ بیمار، تنها دو یا سه پرستار در حال خدمت هستند… واقعیت این است که بیش از ۲۰ پرستار از سیستم درمان خارج شده‌اند، بدون آنکه جایگزینی برایشان در نظر گرفته شود.» (سلامت نیوز – ۱۶ خرداد ۱۴۰۴)
علیرضا گچ‌کوبان، رئیس هیئت مدیره نظام پرستاری اهواز، وضعیت در خوزستان را «فاجعه‌بار» توصیف می‌کند: «ضریب پرستار به تخت در خوزستان تنها ۶۳ صدم است و به‌جای افزایش، در حال کاهش است… در سال ۱۴۰۲ قرار بود ۲۷۰۰ پرستار به سیستم جذب شوند، اما تاکنون هیچ اقدامی برای اجرای آن صورت نگرفته است.»
به گفته گچ‌کوبان، «در برخی بخش‌ها، با ۲۴ تخت تنها دو پرستار فعالیت دارند. یعنی هر پرستار باید به ۱۲ بیمار رسیدگی کند که عملاً غیرممکن است.» (خبرآنلاین – ۱۶ خرداد ۱۴۰۴)
آمار ساختگی، رنج واقعی
محمد شریفی‌مقدم، دبیر کل خانه پرستار با اشاره به آمارهای غیرواقع از کاهش مهاجرت پرستاران گفت: «آمار اعلام‌شده هیچ حقیقتی ندارد جز کوششی برای القای رضایت در جامعه پرستاری و نمایش دستاوردهایی که صرفا روی کاغذ وجود دارد. سیاستگذاران سعی دارند چنین وانمود کنند که با بهبود شرایط پرستاران، آمار مهاجرت کاهش یافته است. حال آنکه نه‌تنها مشکلات اصلی برطرف نشده بلکه گرفتاری‌ها و مخاطرات شغلی پرستاران در سال۱۴۰۳ نسبت‌به سال گذشته، افزایش پیدا کرده است. هیچ‌یک از دلایل اصلی مهاجرت، نظیر پایین بودن دریافتی‌ها، نارضایتی از کارانه و فشارهای مدیریتی، حل نشده و التهاب جامعه پرستاری همچنان پابرجاست.» (جهان صنعت – ۱۲ خرداد ۱۴۰۴)
شریفی مقدم با انتقاد از وزارت بهداشت تصریح کرد: «نه‌تنها هیچ برنامه حمایتی مشخص و عملی برای ترمیم و بهبود وضعیت پرستاران وجود ندارد بلکه سیاست‌ها عمدتا به سمت افزایش سختگیری‌ها، تشدید فشارهای نظارتی و مدیریتی و حراستی حتی تشکیل پرونده‌های اداری برای پرستاران سوق یافته است. به جای رفع ریشه‌ای مشکلات، صورت‌مساله پاک می‌شود و با تغییر ناگهانی قراردادها، کاهش کارانه و فشارهای حقوقی از طریق دادگاه‌ها و هیات‌های تخلفات، جامعه پرستاری را بیش از پیش دلزده و خسته کرده‌اند.»
احمد نجاتیان، رئیس کل سازمان نظام پرستاری کشور، نیز هشدار می‌دهد: «با وجود آموزش سالانه ۱۲ هزار پرستار طی چهار سال گذشته، تنها کمتر از ۱۰ هزار نفر استخدام شده‌اند. این در حالی‌ست که سالانه حدود ۱۸۰۰ پرستار از سیستم خارج می‌شوند و بسیاری نیز به کشورهای دیگر مهاجرت می‌کنند.» (خبرآنلاین – ۱۶ خرداد ۱۴۰۴)
به اعتراف رسانه های حکومتی، نظام سلامت کشور، به‌ویژه در بخش پرستاری، با فشار بی‌سابقه‌ای مواجه است. بدون تدبیر فوری برای جذب، نگهداشت و حمایت واقعی از پرستاران، نه‌تنها کیفیت خدمات درمانی در بیمارستان‌های دولتی فروخواهد ریخت، بلکه سلامت عمومی جامعه ایران در معرض تهدید جدی قرار می‌گیرد.
