فاطمه درة المعالی (۱۲۵۶ شمسی) یکی از زنان پیشگام و متمکن دوران قاجار بود که نقش مهمی در آموزش و پرورش دختران و تحولات فرهنگی ایران ایفا کرد. او در خانواده‌ای فرهنگی و مرفه در تهران متولد شد؛ پدرش شمس المعالی، طبیب مخصوص ناصرالدین شاه و مؤسس مدارس متعدد پسرانه بود. این فضای فرهنگی و تربیتی، زمینه‌ساز علاقه و فعالیتهای گسترده فاطمه در حوزه آموزش و تعلیم دختران شد.
در سال ۱۲۸۴، فاطمه درة المعالی مدرسه دخترانه «مخدرات» را در محله عرب‌های تهران تأسیس کرد؛ مدرسه‌ای که به عنوان یکی از نخستین مدارس دخترانه در ایران شناخته می‌شود و نقطه عطفی در آموزش رسمی دختران ایرانی بود. این مدرسه با پذیرش بیش از ۲۰۰ دانش‌آموز و بهره‌گیری از اساتید برجسته‌ای مانند مسیو احمدخان و فاضل اعمی، به مرکزی معتبر برای تعلیم زبان، ریاضیات و علوم دینی تبدیل شد. حمایت مالی شخصی فاطمه درة المعالی از حقوق معلمان و فراهم کردن امکانات آموزشی، اهمیت ویژه او به تعلیم و تربیت دختران را نشان می‌دهد.
با گذشت زمان و افزایش تعداد دانش‌آموزان، مدرسه مخدرات به ساختمان بزرگتری در کوچه صدراعظم نوری منتقل شد و در سال ۱۳۰۶ اولین گروه دختران فارغ التحصیل این مدرسه، دیپلم گرفتند. در سال ۱۳۰۲ نیز مدرسه دیگری به نام «دره المدارس» تأسیس کرد که بعدها به «آزرم» و سپس «حضرت فاطمه» تغییر نام یافت و تا امروز به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
فعالیتهای فاطمه درة المعالی فراتر از آموزش بود. او عضو فعال انجمن مخدرات وطن بود که به مخالفت با قرارداد ۱۹۰۷ میلادی و نفوذ بیگانگان در ایران می‌پرداخت. دره‌المعالی با برگزاری اجتماعات زنان در منزل خود، تشویق به تحریم کالاهای خارجی و حمایت از تولیدات داخلی، نقش مهمی در جنبش‌های ملی آن دوران داشت. این اقدامات فرهنگی و سیاسی، همراه با نوشتن مقالات در نشریه شکوفه، به لغو قرارداد ننگین ۱۹۰۷ انجامید.
در حوزه ادبیات، فاطمه درة المعالی شاعری توانا بود که در محافل ادبی با بزرگان شعر و ادب مانند ایرج میرزا و ملک‌الشعراء بهار شرکت می‌کرد. همچنین به سرپرستی و حمایت از یتیمان و اطفال بی‌سرپرست می‌پرداخت و با اعتقادات مذهبی خود، خدمات فرهنگی و اجتماعی قابل توجهی ارائه داد.
فاطمه درة المعالی در شهریور ۱۳۰۳ درگذشت و طبق وصیت در خانه خود واقع در خیابان سقاباشی تهران به خاک سپرده شد. میراث او در زمینه آموزش دختران و فعالیتهای اجتماعی، الگویی ماندگار برای زنان ایران به شمار می‌رود. فرزندان او نیز در مسیر فرهنگی و سیاسی کشور نقش برجسته‌ای داشتند؛ از جمله شمس‌النهار و شمس‌الضحی که مدیریت مدارس تأسیس شده توسط مادر را به عهده داشتند و علیرضا هوشی، پزشک و فعال مشروطه‌خواه.
