طوبی آزموده (زادۀ ۱۲۵۷ – درگذشتۀ اول مهر ۱۳۱۵)، یکی از برجسته‌ترین پیشگامان جنبش زنان در ایران و بنیانگذار اولین دبیرستان دخترانه کشور است. او در دورانی به میدان آمد که پس از انقلاب مشروطه، تأسیس مدارس دخترانه و تشویق زنان به تحصیل به یکی از اصلی‌ترین خواسته‌های جریان روشنفکری و زنان پیشرو تبدیل شده بود.
آغاز آموزش دختران در ایران
پیش از طوبی آزموده، بی‌بی خانم استرآبادی در سال ۱۲۸۵، نخستین مدرسۀ دخترانه ایران را با نام «دبستان دوشیزگان» در تهران تأسیس کرد. اما فشارها و کارشکنی‌های حکومت وقت مانع ادامه فعالیت او شد. در چنین شرایطی بود که طوبی آزموده، فرزند میرزا حسن خان، سرتیپ ارتش، تصمیم گرفت این مسیر روشنگرانه را ادامه دهد.
تأسیس مدرسه ناموس
در سال ۱۲۸۶، او با شجاعت و پشتکار، دبستان «ناموس» را در منزل شخصی خود در خیابان سنگلج تهران تأسیس کرد. این مدرسه بعدها به خیابان فرمانفرما و سپس به خیابان شاهپور منتقل شد. تلاش‌های آزموده تنها به یک مدرسه محدود نماند؛ او توانست ظرف مدت کوتاهی تعداد مدارس دخترانه تهران را به شش مدرسه افزایش دهد.
گسترش آموزش دختران
تا سال ۱۲۹۳، بیش از ۳۴۷۴ دانش‌آموز دختر در مدارس تحت مدیریت طوبی آزموده تحصیل کردند؛ آماری چشمگیر برای آن دوران. نهایتاً در سال ۱۳۰۷، او موفق شد اولین دبیرستان دخترانه ایران را با نام «دبیرستان ناموس» تأسیس کند؛ نهادی که به سرعت به یکی از معتبرترین و مجهزترین مدارس دخترانه پایتخت بدل شد.
از جمله نخستین فارغ‌التحصیلان این دبیرستان می‌توان به توران آزموده، فخرعظمی ارغون، بی‌بی خانم خلوتی، گیلان خان، فرخنده خانم و مهرانور سمیعی اشاره کرد؛ زنانی که خود بعدها در عرصه فرهنگ و آموزش نقش‌آفرین شدند.
آموزش زنان بزرگسال
یکی دیگر از خدمات ارزشمند طوبی آزموده، راه‌اندازی کلاس‌های اکابر برای زنان بزرگسال بود؛ اقدامی که نشان‌دهندۀ نگاه جامع او به آموزش و ارتقای جایگاه زنان در جامعه بود.
درگذشت و میراث ماندگار
این زن مبارز و دلسوز، در اول مهر ۱۳۱۵ در سن ۵۸ سالگی در تهران درگذشت. پس از او، مدیریت دبیرستان ناموس به طوبی مشکوة نفیسی سپرده شد و در سال ۱۳۱۹، این مدرسه به وزارت فرهنگ واگذار گردید.
امروز نام طوبی آزموده به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی تاریخ آموزش دختران در ایران و بانویی پیشگام در مبارزه با تبعیض جنسیتی در یادها زنده است.
