آموزش و پرورش در ایران با وجود داشتن میلیون ها دانش‌آموز و تعداد قابل‌توجهی مدرسه، با چالش‌های اساسی در زمینه کیفیت آموزشی و عدالت توزیع امکانات روبرو است. در این مقاله، به بررسی وضعیت دانش‌آموزان، مدارس، مشکلات طبقاتی و چالش‌های نظام آموزشی می‌پردازیم.
افت تعداد دانش‌آموزان و افزایش بازماندگان از تحصیل
طبق اظهارات سخنگوی وزارت آموزش و پرورش، علی فرهادی، حدود ۱۷میلیون دانش آموز امسال وارد مدارس ایران می شوند. (عصر ایران – ۲۱ شهریور ۱۴۰۳)
مثل همیشه آمار اعلام شده از سوی مقامات و منابع حکومتی در ایران متفاوت هستند. رسانه های حکومتی از ورود ۱۶.۵ میلیون دانش آموز در سال جدید تحصیلی خبر داده و نوشتند میانگین ثبت نام در کشور ۸۸درصد بوده است. (خبرآنلاین از قول تسنیم – ۱۸ شهریور ۱۴۰۳)
به این ترتیب ۱۲درصد از دانش آموزان واجد الشرایط ثبت نام نکرده اند که علت اصلی آن گسترش فقر در جامعه است که به نوشته رسانه های حکومتی ۶۰درصد از مردم زیر خط فقر زندگی می کنند. (بهار نیوز – ۲۳ شهریور ۱۴۰۳)
این در حالی است که سال گذشته آمار دانش آموزان ۱۶.۷میلیون نفر اعلام شد. (خبرگزاری پانا – اول مهر ۱۴۰۲)
با این همه علی فرهادی اعلام کرد که ۹۸ درصد از دانش آموزان ثبت نام کرده اند که با احتساب ۹.۴میلیون دانش آموز مقطع ابتدایی، آمار بازماندگان از تحصیل ۱۹۲هزار می شود که در مقایسه با آمار سال قبل ۱۶۴ هزار نفر بود قابل توجه است.
برای گرفتن تصویری از افت تعداد دانش آموزان در ایران، نقل قولی از قاسم احمدی لاشکی، معاون حقوقی و پارلمانی وزارت آموزش و پرورش روشنگرانه است. وی در مصاحبه با یک خبرگزاری حکومتی گفت «در سالهای ۱۳۷۷ و ۱۳۸۸ با حدود ۱۸ میلیون و ۱۲۱ هزار دانش آموز بالاترین آمار دانش آموز را داشتیم.» (خبرگزاری ایسنا – ۲۴ تیر ۱۴۰۲)
ترکیب جمعیتی دانش آموزان و تعداد مدارس موجود در ایران
در عین حال، تعداد ۱۶.۵میلیون تا ۱۷میلیون دانش آموز ایرانی در مقاطع زیر به تحصیل مشغول هستند:
- دوره ابتدایی9.41 میلیون دانش‌آموز
- متوسطه اول ۳و نیم میلیون دانش‌آموز
- متوسطه دوم ۲ و نیم میلیون دانش‌آموز
- هنرستان‌هایک و هشت دهم میلیون دانش‌آموز
در مورد تعداد مدارس موجود در ایران نیز آمار جدید دقیقی وجود ندارد.
طبق آماری که در سال ۱۳۹۳ منتشر شده است، تعداد مدارس در سراسر ایران ۱۰۷ هزار و ۱۷۱ می باشد (جهان نیوز – ۱۱ اسفند ۱۳۹۳) که در مقاطع مختلف تحصیلی به شرح زیر تقسیم می‌شوند.
- ۶۱هزار و ۳۴۶ مدرسه ابتدایی
- ۲۳ هزار و ۷۹ مدرسه متوسطه اول
- ۲۱هزار و ۱۸۶ مدرسه متوسطه دوم
- ۱هزار و ۵۶۰ مدرسه آموزش و پرورش استثنایی
جالب اینجاست که سخنگوی وزارت آموزش و پرورش در اظهارات اخیر خود از دادن آمار کل مدارس موجود در ایران طفره می رود و به ذکر آمار مربوط به ساخت مدارس طی ۱۰سال اکتفا می کند. فرهادی گفت: «از سال ۱۳۹۲ تا پایان سال ۱۴۰۲، ۲۴۱۵۰ مدرسه ساخته شد. این مدارس اعم از مدارس نوساز و یا مدارس بازسازی شده بوده است.» (عصرایران – ۲۱ شهریور ۱۴۰۳) یعنی تازه همه این تعداد هم مدارس جدید نیستند.
سال گذشته اما، چند منبع از وجود تنها ۶۰هزار مدرسه برای ۹ میلیون دانش آموز خبر دادند. (خبرگزاری پانا – اول مهر ۱۴۰۲)
مقایسه کنید با آمار ۱۰۷هزار مدرسه در سال ۹۳ تا تصویر بهتری از میزان تخریب رژیم ملایان در زمینه آموزش و پرورش به دست بیاورید و اینکه علت این میزان مخفی کاری در زمینه آمار و ارقام چیست.
نابرابری و پراکندگی طبقاتی در مدارس
توزیع امکانات و کیفیت آموزشی در این مدارس بسیار نابرابر است. یکی از مهم‌ترین مشکلات در نظام آموزش و پرورش در ایران، نابرابری طبقاتی است. دانش‌آموزان در مدارس با امکانات و کیفیت آموزشی بسیار متفاوت تحصیل می‌کنند. این نابرابری به خصوص بین مدارس دولتی (غیرانتفاعی) و خصوصی (انتفاعی) بسیار مشهود است.
- مدارس انتفاعی: بیش از یک میلیون دانش‌آموز در این مدارس که عمدتاً مربوط به طبقات مرفه و بالای جامعه هستند، مشغول به تحصیل‌اند. این مدارس که با شهریه‌های بالا (بین ۳۵ تا ۸۰ میلیون تومان) فعالیت می‌کنند، از بهترین امکانات برخوردارند و کلاس‌هایشان معمولاً کمتر از ۱۰ دانش‌آموز دارند.
- مدارس نخبگان و استعداد درخشان: این مدارس که معمولاً برای دانش‌آموزان برگزیده از طبقات بالاتر جامعه است، بیش از ۱۰۰هزار دانش‌آموز را پوشش می‌دهد.
- مدارس غیرانتفاعی:در مقابل، بیش از ۱۵میلیون دانش‌آموز در مدارس غیرانتفاعی (دولتی)، که اغلب قدیمی و فاقد امکانات کافی هستند، تحصیل می‌کنند. بسیاری از این مدارس در مناطق محروم و روستایی، شرایطی ناگوار مانند نبود وسایل گرمایشی و سرمایشی، کمبود معلم حرفه‌ای، و حتی کلاس‌های درس کانکسی و کپری را تجربه می‌کنند.
بحران کمبود معلم
یکی از مشکلات بزرگ آموزش و پرورش در ایران تحت حاکمیت ملایان، کمبود معلم‌های حرفه‌ای و آموزش‌دیده است. به‌دلیل اخراج یا بازنشستگی اجباری بسیاری از معلمان، تعداد معلمان کاهش یافته و معلمان غیرمتخصص از جمله بسیجی‌ها و طلاب جایگزین آنها شده‌اند.
در این زمینه نیز آمار دقیقی ارائه نمی شود. سخنگوی آموزش و پرورش تا یک هفته قبل از بازگشایی مدارس، با ارائه آمار تعداد معلمینی که «جذب آنها قطعی شده» اطمینان خاطر داد که کمبود معلم وجود نخواهد داشت. و دوباره از دادن آمار مشخص درباره تعداد معلم موجود در کشور خودداری کرد.
اما قاسم احمدی لاشکی، معاون حقوقی و پارلمانی وزارت آموزش و پرورش سال گذشته در مصاحبه ای تعداد معلمین رسمی استخدام شده را ۷۳۵ هزار و ۳۵۰ نفر اعلام کرد. (ایسنا – ۲۴ تیر ۱۴۰۲) وی فاش ساخت: «سال گذشته به مدیران مدارس گفتیم باید شش ساعت در کلاس‌ها درس دهند و به ناظم‌ها هم تدریس در کلاس دادیم.»
در همین رابطه رئیس مرکز پژوهش مجلس رژیم، بابک نگاهداری، گفت: «همواره وزارت آموزش و پرورش برای آغاز سال تحصیلی با کمبود شدید معلم روبه‌رو بوده است.» وی افزود: «به‌دلیل فراهم نکردن زیرساخت‌ها، تأمین معلم و نیروی انسانی مورد نیاز در مدارس، از مسیرهایی همچون به‌کارگیری سرباز معلمان، خرید خدمات از بخش غیردولتی، به‌کارگیری بازنشستگان و استفاده از ۶ ساعت موظف مدیران و معاونان مدارس صورت‌می‌گیرد که این روش‌ها قطعاً کیفیت آموزشی و پرورشی لازم را ندارد.» (سایت مرکز پژوهش های مجلس – ۱۰ تیر ۱۴۰۳)
وی با اشاره به اینکه برای مهر سال تحصیلی ۱۴۰۴-۱۴۰۳ حدود ۱۷۶ هزار نفر کمبود معلم وجود دارد، گفت: «البته این کمبود با فرض اعمال سیاست‌های انقباضی شدید در تخصیص نیروی مدیریت، کیفیت بخشی به مدارس و استفاده از بازنشستگان و حق‌التدریس شاغلین است.»
وی پیش‌بینی کرد که حدود ۷۲ هزار معلم تا مهر ۱۴۰۳ بازنشسته بشوند و هرچند که قانون به وزارت آموزش و پرورش اجازه به کارگیری بازنشستگان را برای تدریس در کلاس ها داده، اما تأخیر چندماهه در پرداخت حق‌الزحمه و سطح پایین دستمزد آنها، به‌عنوان یک مانع جدی بر سر راه همکاری معلمان بازنشسته با مدارس می باشد.
تصویری تاریک از نظام آموزش و پرورش در ایران
با توجه به مشکلات طبقاتی، کمبود معلم و امکانات، و سیاست‌های ناکارآمد آموزشی، نظام آموزش و پرورش در ایران تحت حاکمیت آخوندها به یک بحران عمیق دچار شده است.
نابرابری طبقاتی بین مدارس و دانش‌آموزان، بحران معلم‌های غیرمتخصص و کمبود نیروی آموزشی به اضافه گرانی لوازم تحریر و لباس فرم، عدم امنیت تردد در مناطق محروم و محتوای نازل و تحریف‌شده کتاب‌های درسی، همه بخشی از مشکلات بزرگ نظام آموزشی ایران هستند که رفع این مشکلات تنها با سرنگونی رژیم ملایان و جایگزینی آن با یک حکومت مردمی امکان پذیر خواهد بود و البته این روز دور نیست.