نگاهی اجمالی به گسترش فقر شدید در ایران و «زنانه شدن» آن به عنوان نقض حقوق بشر در ایران توسط رژیم آخوندی
تازیانه فقر بر جسم و ضمیر زنان ایرانی؛ شکم های گرسنه و شرافت های پایمال شده
در روز ۱۷اکتبر ۱۹۸۷، بیش از صد هزار نفر در میدان تروکادرو پاریس جمع شدند تا از قربانیان فقر شدید، خشونت و گرسنگی یاد کنند. این تظاهرات منجر به اعلام روز جهانی غلبه بر فقر شدید شد که سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۲ آن را رسماً به رسمیت شناخت و «روز جهانی ریشه کنی فقر» اعلام کرد.
به همین مناسبت با نگاه مختصری به گسترش فقر در ایران و «زنانه شدن» آن، روی این وجه از نقض حقوق بشر مردم ایران توسط حکومت ملایان متمرکز می شویم. فقر مردم ایران ممکن است در کنار نمودهای فاحش و وحشیانه نقض حقوق بشر در این کشور موضوعی ثانویه باشد. با این وجود، تنها بررسی گسترش فقر در میان مردم و زنان ایران می تواند دلیل محکم و مکفی برای عدم مشروعیت حکومت آخوندها بر کشور ثروتمند ایران باشد.
اطلاعات و آمار و ارقامی که گردآوری شده است، البته گویای تمام واقعیت نیست. اما از آنجا که تماماً از میان اظهار نظرهای مقامات و کارشناسان حکومتی و رسانه های خود رژیم استخراج شده است، می تواند نوک کوه فاجعه انسانی در ایران را به نمایش بگذارد.
نگاه کلی
در ۳-۴ ماهی که از روی کار آمدن دولت رئیسی می‌گذرد، سیر صعودی افزایش قیمتها روندی پرشتاب به‌خود گرفته است. قیمت اقلام مورد نیاز زندگی روزمره مردم افزایشی ۱۰ تا ۵۰درصدی داشته است.[1]
هزینه‌های زندگی در ایران ۳۲درصد افزایش داشته است.[2]
وضعیت عموم مردم و زندگی و معیشت زنان و خانواده های محروم، به خصوص در شرایط توأمانی فقر و کرونا مرزهای فاجعه را درنوردیده است. اکثریت مردم در عرصه مسکن، درمان، خوراک، پوشاک و تأمین اولیه‌ترین نیازهای زندگی هر روز محتاج‌تر از روز پیش می‌شوند.
همه‌گیری ویروس کرونا بسیاری از کسب وکارها را به ورطه تعطیلی کشانده است و افراد زیادی نیز شغل و درآمد خود را از دست داده اند. در این مدت، درآمد بسیاری از خانواده ها در ایران نه تنها افزایش نیافته بلکه با کاهش نیز رو به رو بوده است. با این حال هزینه اصلی خانوارها در تمام بخش ها، چند برابر افزایش داشته است. به عنوان مثال قیمت برخی اقلام خوراکی تا ۹۰ درصد بالا رفته و نرخ اجاره مسکن نیز چند برابر شده است.
بالا رفتن خط فقر و تورم افسارگسیخته در ایران از عوامل رواج پدیده کودک همسری است. محمدرضا محبوب فر در مورد بالا رفتن عدد خط فقر گفت: «اگر خط فقر یک خانواده چهار نفره در کشور در ابتدای امسال به طور متوسط ۱۲میلیون تومان در ماه برآورد می شد، امروز این خط به ۱۴میلیون تومان در ماه رسیده است.»[3]
روزبه کردونی، رئیس مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی، اعلام کرد که تعداد افراد زیر خط فقر مطلق در ایران دو برابر شده است.[4]
اولین گزارش وزارت تعاون، کار و رفاه دولت رئیسی در مرداد ۱۴۰۰ منتشر شد. بر اساس این گزارش می‌توان گفت تعداد افراد زیر خط فقر در ایران در سال ۹۹ به ۳۶ میلیون نفر رسیده است.[5]
این در حالی است که شهاب نادری، نماینده مجلس در سال ۹۶ در همان زمان فاش ساخته بود که ۸۰ درصد از جامعه ایران زیر خط فقر زندگی می کنند.[6]
واضح است که رژیم ایران طی ۴ سال اخیر با فروپاشی کامل اقتصادی نه می خواسته و نه توان آن را داشته است که موقعیت اقتصادی مردم را بهبود بخشد. آنچه که می توان از این آمارها فهمید، تنها عددی است که تصور آن هولناک است.
ادامه حکومت ملایان معمای تلخی است که زنان را از شدت یأس و درماندگی، هرچه بیشتر به زباله گردی، کولبری، فروش اعضاء بدن، تن فروشی، فروش نوزادان و انواع مصیبت ها وادار می کند.
نابرابری شدید زنان در امر اشتغال
در دوران گسترش فاجعه بار فقر در ایران، زنان در زمینه اشتغال با نابرابری جدی دست و پنجه نرم می کنند.
بر اساس آمار رسمی مرکز آمار ایران بهار ۱۴۰۰، ۴.۲ میلیون زن در شمار جمعیت فعال اقتصادی به ثبت رسیده اند که معادل ۱۴.۱درصد می شود. طبق شاخص های این مرکز، فعال اقتصادی به افراد شاغل و در جستجوی کار گفته می شود. یعنی زنان بیکار در جستجوی شغل را هم در بر می گیرد. از طرف دیگر، زنان خانه دار، بازنشسته، دانش آموزان و دانشجویان و همه افرادی که از جستجوی کار مأیوس شده اند را در جمعیت غیرفعال اقتصادی به حساب آورده و در شمار جمعیت بیکاران محسوب نمی شوند.
این مرکز جمعیت شاغل زنان را در بهار ۱۴۰۰، ۳.۶ میلیون نفر (معادل ۱۱.۵ درصد) تخمین زده است. این آمار نسبت به سال پیش از آن یعنی زمستان ۱۳۹۹، ۱۶۸هزار نفر کاهش داشته است.[7]
بنا بر آمار معاونت امور زنان و خانواده در دولت روحانی، از ۴ میلیون و ۳۲۰ هزار زن شاغل سال ۱۳۹۸، حدود ۱۵.۳ درصد از آنان در سال ۱۳۹۹ شغل خود را از دست دادند و نسبت زنان به مردانی که شغل خود را در سال ۹۹ از دست دادند حدود ۹ برابر است. بر اساس همین گزارش بیکاری زنان ایرانی ۳برابر میانگین جهانی است.[8]
از گزارش دیگر مرکز آمار ایران می توان نتیجه گرفت که درصد افت تعداد زنان شاغل در ایران از پاییز ۱۳۹۸ تا پاییز ۱۳۹۹، در طول یک سال اول همه‌گیری کووید-۱۹، تقریباً ۱۴ برابر مردان بوده است.[9]
فاطمه عزیزخانی، پژوهشگر اقتصادی در باره چشم انداز اشتغال زنان گفت: «نمی‌توان برای سال ۱۴۰۰ پیش بینی کرد که اشتغال و نرخ مشارکت زنان افزایش پیدا کند. این پیش بینی تا زمانی که زیرساخت ها برای زنان فراهم نشود، دور از انتظار است.»[10]
بخش عمده زنان شاغل گرفتار در اشتغال غیررسمی
بر اساس آمار و ارقام ثبت شده در خبرگزاری های حکومتی ۶۰درصد اشتغال در ایران را مشاغل غیررسمی تشکیل می دهند. این رقم در بسیاری از استان های کشور بالای ۷۰درصد است. خبرگزاری حکومتی ایلنا در اسفند ۹۸ شمار زنان در اشتغال غیررسمی را ۳میلیون نفر تخمین زده است.[11]
مشاغل غیررسمی بیش از مشاغل رسمی در معرض آسیب ها و تبعات شوک ناشی از کرونا قرار دارند.[12] این زنان از آسیب پذیر ترین نیروهای کار در بازار کار ایران می باشند.
اشتغال غیررسمی گونه های مختلف دارد اما همه این زنان با مشکلات مشترکی دست به گریبانند. آنها بیمه نیستند، از خدمات درمانی و دفترچه های درمانی محرومند، از حق بازنشستگی و بیمه بیکاری هیچ بهره ای ندارند و در نهایت اینکه، قوانین حمایتی و قوانین ایمنی و کار مشمول حال آنها نمی شود. استثمار شدن از جانب کارفرمایان و گرفتن سفته و چک های بدون امضا توسط کار فرمایان نیز از مهمترین مشکلات کسانی است که به ناچار این گونه اشتغال را به بیکاری ترجیح می دهند.
زنان خویش فرما از جمله دستفروشان فضاهای عمومی و مترو، از ناامنی اجتماعی و شغلی، مثل دستگیری های گاه و بیگاه و تنگتر شدن روز به روز فضای اشتغال در رنج هستند.
زنانی که در مشاغل خانوادگی کار می کنند، می توانند به راحتی مورد استثمار مردان خویشاوند خود قرار بگیرند و مجبورند به هر نوع بهره کشی و استثمار تن بدهند.[13]
همه این مشکلات از شروع اپیدمی کرونا صد چندان شده است. کاهش تقاضا در بخش های خدماتی، سبب از بین رفتن گسترده این مشاغل شده است.[14] از آنجا که هیچ نهاد حکومتی توجهی به ایمنی و سلامت این زنان ندارد، این زنان همیشه و همه وقت، تنها بوده اند و تنها جنگیده اند و حالا در بحران کرونا هم تنها هستند![15]
فاطمه غفوری، رئیس کانون زنان بازرگان استان قزوین، در مورد رویکرد حکومت آخوندی نسبت به کار زنان می گوید: «نهادهای متولی زنان فقط روی مسائل خانواده متمرکز شده‌اند و اگر هم به سمت اقتصاد توجه کنند همه چیز را در مشاغل خانگی جستجو می‌کنند؛ درحالی که این نوع مشاغل غیرپایدار بوده و نمی تواند به توانمندی زنان منجر شود.»[16]
درآمد زنان در اشتغال غیررسمی چقدر است؟
مهناز قدیرزاده، کارشناس روابط کار، می گوید: «نه تنها زنان دستفروشی که هر روز آنها را در مترو یا پیاده روهای شهر می‌دیدیم که بخش قابل توجهی از زنان کارمند و کارگر هم بیکار می‌شوند و نمی‌توانند بیمه بیکاری بگیرند. می‌دانیم که زنان زیادی هستند که به صورت توافقی مشغول به کار هستند. منشی‌های پزشکان، کارگران خدماتی، کارمندان دفاتر خصوصی و … در بسیاری موارد زیر یک میلیون تومان (۳۶دلار) حقوق می‌گرفته و بیمه هم نبوده‌اند.»[17]
طیبه سیاوشی، عضو سابق مجلس رژیم، در این باره گفت: «بدبختانه بسیاری از زنان کارگر به دلیل نیاز شدید مالی حاضر می‌شوند حتی با ماهی ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان مشغول به کار در محیطی شوند که تابع هیچ قانونی نیست و علاوه بر این که هیچ مزایا و تسهیلاتی به آنها تعلق نمی‌گیرد، کارفرما هر زمان که اراده کند می‌تواند بی‌هیچ دلیلی، عذر این کارگران را بخواهد.»[18]
برای دانلود سند کامل پی دی اف اینجا کلیک کنید
[1] روزنامه حکومتی همدلی – ۲۸شهریور ۱۴۰۰
[2] خبرگزاری حکومتی ایلنا – ۲۴خرداد ۱۴۰۰
[3] خبرگزاری حکومتی رکنا – ۳ مرداد ۱۴۰۰
[4] رادیو فردا – ۱۳خرداد ۱۴۰۰
[5] خط فقر هر ایرانی ۱.۲ میلیون تومان / از هر ۳ ایرانی یکی زیر خط فقر است!- سایت حکومتی تجارت نیوز – ۳۱ مرداد ۱۴۰۰
[6] ۸۰ درصد از جامعه ایران زیر خط فقر هستند – خبرگزاری حکومتی خانه ملت – ۲۲اسفند ۱۳۹۶
[7] مرکز آمار ایران – چکیده نتایج طرح آمارگيري نيروي كار _ بهار ۱۴۰۰
[8] ضربه کرونا به اشتغال زنان ۹ برابر مردان- سایت معاونت زنان و خانواده – ۲۵اردیبهشت ۱۴۰۰
[9] ضربه کرونا به اشتغال زنان در ایران؛ ۱۴ برابر مردان- سایت بی بی سی فارسی – ۸مارس ۲۰۲۱
[10] پیش‌بینی وضعیت کار زنان در سال ۱۴۰۰ / منتظر اشتغال‌زایی نباشیم!- سایت حکومتی تجارت نیوز – ۳فروردین ۱۴۰۰
[11] در تبِ کرونا، کسی به فکر زن ها نیست/ ۳ میلیون زن در اقتصاد غیررسمی «نان» درمی‌آورند- خبرگزاری حکومتی ایلنا – ۱۸اسفند ۱۳۹۸
[12] خبرگزاری حکومتی ایسنا – ۲۸ خرداد ۹۹
[13] در تب کرونا، کسی به فکر زن ها نیست / ۳میلیون زن در اقتصاد غیر رسمی نان در می آورند-خبرگزاری حکومتی ایلنا – ۱۸اسفند ۱۳۹۸
[14] سایت حکومتی اقتصاد آنلاین – ۲۸ خرداد ۱۳۹۹
[15] در تب کرونا، کسی به فکر زن ها نیست / ۳میلیون زن در اقتصاد غیر رسمی نان در می آورندخبرگزاری حکومتی ایلنا – ۱۸اسفند ۱۳۹۸
[16] خبرگزاری رسمی ایرنا – ۲۳تیر ۱۳۹۹
[17] خبرگزاری حکومتی ایلنا – ۲۳ فروردین ۹۹
[18] سایت رسمی معاونت امور زنان و خانواده – ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۸
